Tranh Đông Hồ - Di sản Văn hóa đặc biệt của làng Việt

Trong lòng của người Việt, Tranh Đông Hồ đã từ lâu trở thành một phần không thể thiếu của cuộc sống và văn hóa dân tộc. Với những nét vẽ độc đáo và sâu sắc, Tranh Đông Hồ đã gắn liền với mong ước của người Việt về một cuộc sống hạnh phúc và đầy đủ. Ngày nay, nó được xem là một Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia và đang trong quá trình được đề nghị đưa vào danh sách Di sản Văn hóa cần được bảo vệ khẩn cấp bởi tỉnh Bắc Ninh và UNESCO.

Từ xa xưa, người Việt ở vùng Đồng bằng Bắc Bộ đã có truyền thống mua tranh Đông Hồ về trang trí nhà cửa vào dịp Tết. Những bức tranh này mang theo ước mơ về hạnh phúc và sự no ấm. Tranh Đông Hồ không chỉ đơn giản là các tác phẩm nghệ thuật mà còn là biểu tượng tinh thần của tết Nguyên Đán. Chúng tạo nên không gian ấm áp và thú vị trong ngôi nhà của mọi gia đình Việt Nam.

Màu sắc tươi sáng, các hình ảnh phản ánh cuộc sống và văn hóa dân gian trong tranh Đông Hồ đã làm cho nó trở thành một phần quan trọng của nền nghệ thuật Việt Nam. Ngày nay, tranh Đông Hồ đã vượt ra khỏi làng quê, không chỉ giới hạn trong tranh vẽ, mà còn được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực nghệ thuật khác như hội họa, điêu khắc, thời trang, gốm sứ, và nhiều lĩnh vực khác. Điều này mang lại sự sống mới và sự phát triển cho dòng tranh Đông Hồ, mặc dù nó đã trải qua nhiều thăng trầm trong lịch sử và thời cuộc.

Tranh Đông Hồ, với những giá trị văn hóa và nghệ thuật đặc biệt của nó, thể hiện sự sáng tạo và tài năng của người nghệ nhân Việt Nam. Chúng là một phần quan trọng của di sản văn hóa và là một biểu tượng thú vị của nền văn hóa Việt.

Bảo Tồn Nét Đẹp của Tranh Đông Hồ: Nghệ Thuật Di Sản Việt

Tranh Đông Hồ, một biểu tượng văn hóa của người Việt, đã từng xuất xứ từ làng Đông Hồ, xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh vào thế kỷ 17. Đến năm 1945, họa sĩ làng Đông Hồ đã thực hiện mọi họa khắc gỗ, tạo nên nghệ thuật độc đáo và đặc biệt. Tuy nhiên, qua bao thăng trầm của thời gian, ngày nay chỉ còn 2 gia đình làm tranh, là gia đình của nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam và Nguyễn Đăng Chế, đã bảo tồn hơn 1000 bản khắc gỗ và phục chế 500 bản mẫu cổ.

Nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả, con trai của cố nghệ nhân Nguyễn Hữu Sam, chia sẻ một góc ký ức quý báu: "Chúng tôi sinh ra và lớn lên, tranh Đông Hồ đã ngấm trong huyết quản như một niềm tự hào của gia đình. Bố tôi lúc sinh thời bùi ngùi lặng ngắm hàng trăm bản khắc gỗ bị lớp bụi thời gian phủ lấp nhưng ông vẫn kiên định nhắc nhở chúng tôi bám nghề, giữ nét văn hóa của quê nhà."

Gia đình nghệ nhân Nguyễn Hữu Quả, Nguyễn Thị Oanh và Nguyễn Hữu Hoa đang tiếp tục sứ mệnh bảo tồn và lưu giữ hơn 500 bản khắc gỗ mà cha ông để lại. Các nghệ nhân đã tiến hành công việc bảo quản một cách công phu để tránh sự tác động của thời tiết và mối mọt có thể làm hỏng những tác phẩm quý báu này.

Điều làm nên sức sống và sự đặc biệt của Tranh Đông Hồ là việc tranh được in thủ công từ ván khắc gỗ, kết hợp với nét chữ, màu sắc và câu chuyện, tạo nên nét độc đáo hiếm có. Mỗi nguyên liệu tạo nên hồn cốt của tranh là tự nhiên. Số lượng bản khắc gỗ tương ứng với số bản màu sắc. Nền tranh là giấy dó, được làm bằng vỏ cây dó và phủ một lớp điệp một màu óng bạc (điệp là bột tán từ vỏ sò). Giấy dó có nhiều kích thước, từ nhỏ nhất 11cm x 12cm đến lớn nhất 22cm x 31cm. Tranh thường được đóng khung hoặc nẹp bằng gỗ, tạo nên bản hoàn thiện sẵn sàng để trang trí và kể chuyện.

Nghệ thuật Tranh Đông Hồ không chỉ đơn giản là tranh vẽ, mà là một sự kết hợp tinh tế giữa nhiều yếu tố tự nhiên và thủ công. Điều này làm cho nó trở thành một phần quan trọng của di sản văn hóa và nghệ thuật Việt Nam, và là một biểu tượng văn hóa đặc biệt trong mỗi gia đình. Nó thể hiện sự kết nối giữa thế hệ trước và thế hệ sau, với sứ mệnh bảo tồn và phát triển nghệ thuật Tranh Đông Hồ để nó có thể tiếp tục là nguồn cảm hứng cho tương lai.

Những nghệ nhân tại Làng Đông Hồ ghi lại một phần quý báu trong lịch sử nghệ thuật và văn hóa Việt Nam. Trước kia, tranh Đông Hồ thường được gọi là "tranh Tết," vì người thợ sản xuất chúng để đáp ứng nhu cầu của dịp cuối năm, chào đón Tết Nguyên Đán và thờ cúng trong gia đình. Tranh Đông Hồ được dán lên tường nhà để tạo không gian ấm cúng và chúc mừng năm mới, mang theo ước mong về một năm no ấm, hạnh phúc và đầy đủ.

Tranh Đông Hồ thường thể hiện những đề tài rất đời thường và gắn liền với cuộc sống vùng quê đồng bằng Bắc Bộ. Các hình tượng như trâu, lợn, cá, chuột, đàn gà, đàn lợn, và tranh đứa bé ôm con gà vinh hoa, ôm con vịt phú quý, đều phản ánh cuộc sống và nét đẹp tự nhiên. Chủ đề tranh có thể là biểu đạt châm biếm, như trong tranh "Đám cưới Chuột" hoặc "Đánh ghen," cũng như những câu chuyện vui nhộn như "Đánh vật," "Đánh đu," hoặc "Tiến sĩ vinh quy." Hơn nữa, tranh Đông Hồ còn thể hiện lịch sử và truyền thuyết dân gian, từ "Bà Trưng," "Phù Đổng Thiên Vương," đến "Ngô Quyền." Không chỉ vậy, tranh còn truyền tải truyện kiều và câu chuyện như "Kiều" và "Thạch Sanh," cùng với tranh thể hiện tôn thờ và truyền thống tâm linh như tranh "trúc mai" và "tứ quý."

Tranh Đông Hồ không chỉ là nghệ thuật thị giác, mà còn là một phần của di sản văn hóa giàu có và đa dạng của Việt Nam. Sứ mệnh của nó không chỉ nằm trong việc bảo tồn và tôn vinh truyền thống mà còn là sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại, từng bước đưa nét đẹp và câu chuyện đời thường của vùng quê lên tầm quốc gia và thế giới.

Tranh Đông Hồ trong Đời Sống Đương Đại và Sứ Mệnh Bảo Tồn

Tranh Đông Hồ, một nét đặc trưng của văn hóa Việt Nam, không chỉ tồn tại trong quá khứ mà còn đang sống và phát triển trong đời sống đương đại. Những năm gần đây, tranh Đông Hồ đã thu hút sự quan tâm của nhiều du khách nước ngoài, họ đến tham quan Làng Đông Hồ và mua tranh để làm kỷ niệm, đồng thời cũng đã động viên và thúc đẩy ngọn lửa bảo tồn và phát triển nghệ thuật của các gia đình nghệ nhân.

Gia đình của ông Nguyễn Hữu Sam và các con đã đưa Tranh Đông Hồ của họ triển lãm tại Mỹ, nơi du khách đã đặt mua 500 bức tranh. Doanh nghiệp tranh dân gian Đông Hồ Nguyễn Đăng Chế, có 8 thành viên làm nghề, đã nhận được nhiều đơn hàng xuất khẩu sang Mỹ và Nhật Bản. Nghệ nhân Nguyễn Đăng Tâm thậm chí cho biết rằng cao điểm nhất, họ sản xuất được 1000 tranh trong một ngày. Các con và cháu của ông Nguyễn Đăng Chế đã nhận được cúp bàn tay vàng từ Hiệp hội Làng nghề Việt Nam vì sự đóng góp vào bảo tồn nghệ thuật Tranh Đông Hồ.

Ngày nay, việc du khách đến Làng Song Hồ để tìm hiểu về tranh Đông Hồ là một trải nghiệm đầy vui mừng. Trong khuôn viên cơ sở sản xuất của gia đình nghệ nhân Nguyễn Đăng Chế, đã được thiết lập Trung tâm Bảo tồn Tranh dân gian Đông Hồ. Nơi này có Phòng truyền thống trưng bày hàng ngàn tranh Đông Hồ để du khách thưởng lãm, và đồng thời du khách có thể trải nghiệm quy trình làm tranh với những nghệ nhân.

Bắc Ninh cũng đã phát triển nhiều tour du lịch theo tuyến từ Thuận Thành, Chùa Dâu - Chùa Bút Tháp - Làng tranh Đông Hồ, thu hút nhiều du khách tham gia. Ngoài ra, tại TP.Hà Nội, Công ty Mỹ Nghệ Nội Thất VINART đã hợp tác với nhiều trường quốc tế tại Việt Nam để giúp học sinh trải nghiệm in tranh dân gian Đông Hồ và phát triển trang web: tranhdangiandongho.com để giới thiệu đến du khách quốc tế. Chúng tôi đã làm mới tranh dân gian Đông Hồ từ cách thiết kế vỏ hộp đựng tranh, tờ rơi đi kèm để giới thiệu quy trình, nguyên liệu làm tranh và ý nghĩa của từng bức tranh bằng tiếng Việt và tiếng Anh để du khách nước ngoài có thể hiểu hơn về nét văn hóa dân gian của Việt Nam.

Tuy nhiên, mặc dù Tranh Đông Hồ đang nhận được sự quan tâm từ nhiều phía, Làng Đông Hồ hiện còn rất ít nghệ nhân nắm được cách chế tác tranh truyền thống. Đa số những nghệ nhân này đã cao tuổi, và nếu không có sự tiếp nối, dòng tranh này có thể bị mai một theo thời gian. Vì vậy, Việt Nam đang hoàn thiện Hồ sơ về nghề tranh dân gian Đông Hồ để đề nghị UNESCO công nhận nó là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp, đảm bảo rằng nghệ thuật Tranh Đông Hồ sẽ tiếp tục tồn tại và thịnh hành trong tương lai.